LİPOGRAM

Bir dilin çok kullanılan bir harfini hiç kullanmadan yazılmış eserlere deniyormuş LİPOGRAM. Şu aralar iki kelimeyi bir araya getiremeyen insanlarla doluykan çevremiz. İnsanlar sınırlarını zorlayarak neler yapmışlar. Hem de taaa antik çağdan beri.
Lipogramın ilk örnekleri eski yunanda görülmüş. Bir adamcağız- Adı TRİFONYUS-24 kitap yazmış bu teknikle ve her kitapta başka bir harf eksik. Alfa, beta, gama...diye devam eden. Sonra 18.yy'da alman Gattlob BURMAN -r harfini çıkarmış hayatından 20 bin kelimelik 130 şiir yazmış ve hayatının son 17 yılında konuşurken bile -r harfini kullanmamış. Fransız yazar Georges Perec'in "Kayboluş" romanında da e harfi bulunmuyor. İşin ilginç yanı yazar bunu açıklayana kadar hiç bir eleştirmen bunu farketmemiş. Daha da ilginç olanı ise bu ünlü roman dilimize çevrildi. Cemal Yardımcı tarafından dilimize çevrilen romanın çevirisinde de hiç -e harfi bulunmamakta.(Bu romanı yazmaktan daha da zor olsa gerek)
Şimdi gelelim bize bizde yok mu? Bizde de gururla söyleyeceğimiz bir lipogram örneği var. Çeviri değil. Ama kimsenin haberi yok o ayrı konu. Yazar Ersin Tezcan'ın E'siz POTKAL adındaki kitabının içinde -e harfi yok. Okumanızı tavsiye ederim.

DÜNYANIN İLK AŞK ŞİİRİ

Dünyanın ilk aşk şiiri, yıllardır İstanbul Arkeoloji Müzesi'nde sergileniyor.
4 bin yıllık çivi yazısı tablet, 14 Şubat Sevgililer Günü'nün yaklaşmasıyla, ayrı bir bölüme kondu. Şiir bugün için bile, erotik dizelerden oluşuyor.
Sümerce çivi yazılı tablet, 1889 yılında, Bağdat'ın 150 kilometre uzağındaki Sümer kenti Nippur'da bulundu.
Tablet 55 yıl önce ABD'li Sümerolog Samuel Noah Kramer tarafından okundu. Aynı dönemde tableti Türkçe'ye ise bugün 94 yaşında olan Türkiye'nin ilk Sümeroloğu Muazzez İlmiye Çığ çevirdi.
Sözleri Sümer döneminin bir yansıması olan şiir, şubat ayı boyunca özel bir vitrin uygulamasıyla sergilenecek.
Şiirin Metni günümüz için bile oldukça erotik unsurlar içeriyor.

Damadım, kalbimin sevgilisi.
Güzelliğin büyüktür baldan tatlı.
Aslan, kalbimin kıymetlisi.
Güzelliğin büyüktür baldan tatlı.
Benim değerli okşayışlarım baldan tatlıdır.
Yatak odasında bal doludur.
Güzelliğinle zevklenelim.
Aslan seni okşayayım.
Benim değerli okşayışlarım baldan tatlıdır.
Damadım benden zevk aldın.
Annem söyle sana güzel şeyler verecektir.
Babam, sana hediyeler verecektir.
Sen beni sevdiğin için.
Lütfet bana okşayışlarını.
Benim Tanrım, benim koruyucum .
Tanrı Ellil'in kalbini memnun eden Şusin'im.
Lütfet bana okşayışlarını .

SALEP ORKİDESİ

İçmeyeniniz var mı bilmiyorum ama soğuk kış aylarında şöyle iyi yapılmış bir fincan salebe kimse hayır demez. Ya da yazın sıcaklarında şöyle hoş aromalı güzel bir Maraş dondurmasına kim hayır diyebilir ki? Peki nedir bunların sırrı biliyor musunuz? Maraş dondurması nasıl bu kadar lezzetli olabiliyor ya da salep bu tat ve aromasını nereden buluyor? Her ikisinin de özünde bir orkide türünün varlığından söz edeceğim. Evet yanlış duymadınız. Sevginin simgesi olan nadir çiçeklerden birisi olarak bildiğimiz ve çok bulunan türlerini bile çiçekçilerden en az 100 ytl ye temin ettiğimiz orkideleri yiyip içiyoruz. Hem de pervasizca...


Tüm değerlerimizi yok ettiğimiz gibi nadir bulunan ve ülkemizde bir çok çeşidi yetişen orkide türlerinden salep orkidesini de dondurma ve salep yapmak için katlediyoruz. Dünyada koruma altına alınan bu bitki ülkemizin de taraf olduğu CİTES (Nesli tehlike altında olan hayvan ve bitki türlerinin uluslararası ticaretine ilişkin sözleşme)isimli uluslararası anlaşmaya göre toplanması ve satılması yasaktır.

Ama bunu kim biliyor? hani ormanlık bir alanda elinde iki tane orkide yumrusu bulunan bir kişiyi yurt dışında 2 yıl hapse atarlar da ülkemizde cebinden uyuşturucu ya da silah çıkmadığı sürece bir sorun olacağını sanmıyorum. Bunun canlı örneğini ülkemizin çeşitli yörelerinde görmek de mümkün. Belirli yörelerde "salepçiler" diye isim bile takılmış bu yasadışı işi yapanlara. Bunlar salep orkidelerinin bulunduğu yörelere gidip ortalığı talan edip dönüyorlar. Yöre halkı orkidenin toplanışından değil ama çayır ve otlaklarının talan edilip delikler açılmasından huzursuz oluyor tabiki.

Orkideler büyük çapalarla iki yumrusu ile beraber topraktan sökülüp, daha açık renkli olan ve genellikle gelecek neslin oluşacağı yeni yumru, içimlik salep üretimi için alınmaktadır. O yılın üretimi eski yumru üzerindeki genellikle çiçek açmaya başlamış bitki ise gelişigüzel atılmaktadır. Bu durum orkide için ölüm demektir.

Bir kilo salep üretmek için yaklaşık 1000 ila 4000 yumru kullanılmaktadır. Türkiye’de yılda yaklaşık 45 ton salep üretildiği tahmin edilmektedir. Bu da, topraktan sökülen yıllık orkide miktarının 45-180 milyon yumru gibi bir sayıya ulaşması demektir. Tarım Orman ve Köyişleri Bakanlığı 1974 yılında salebe en azından ihraç yasağı koymasına rağmen bu yasak maalesef yeterince uygulanamamaktadır.

Orkidelerin bu şekilde azalmasını engellemek için salep üretim ve ticaretinin kontrollü olarak yapılması gerekmektedir. Doğadan toplama şeklindeki bu tip üretime izin verilmemeli, kültüre alma imkanları araştırılmalıdır. Orkidelerin yok olmaması için daha duyarlı ve tutarlı koruma yöntemleri geliştirilmelidir. Orkideleri korumak açıktır ki, içimlik salebe ve salep tozuyla üretilen dondurmalara olan talebin azalmasıyla sağlanacaktır.